Blog gwadd: Mae Elen Jones yn aelod hirsefydlog o’r mudiad masnach deg, ac ar hyn o bryd mae’n rheoli’r Prosiect Coffi Newid Hinsawdd ac yn gwirfoddoli i Eglwys Mynydd Seion, Casnewydd.

Bywyd cyn cloi i lawr.

Mae Jenipher yn ffermwr coffi o ranbarth Mbale yn nwyrain Uganda. Mae hi hefyd yn gadeirydd ei chydweithfa goffi gynradd ac yn is-gadeirydd y brif gymdeithas; Menter Cydweithredol Gymunedol Mount Elgon Agroforestry (MEACCE). Mae MEACCE yn gyfrifol am allforio coffi’r ffermwyr ledled y byd.

Ym mis Chwefror, yn ystod Pythefnos Masnach Deg, roedd Jenipher yng Nghymru fel rhan o brosiect a weithredwyd gan Eglwys Mynydd Seion, Casnewydd, a ariannwyd gan Gynllun Grantiau Cymru ac Affrica Llywodraeth Cymru ac a gefnogwyd gan Cymru Masnach Deg, Ffion Storer Jones, Julian Rosser, Arloeswr Y Co-operative, a’r cymunedau masnach deg a ffermwyr ehangach.

Roedd Jenipher hefyd yng Nghymru i ddathlu’r ymrwymiad a wnaed gan Eluned Morgan, y Gweinidog y Gymraeg a Chysylltiadau Rhyngwladol i gefnogi’r 3,000 o ffermwyr coffi Mt Elgon trwy fewnforio chwe mil cilogram o’u coffi i Gymru. Nod y prosiect, a reolir gan Fair Do’s Siopa Teg yw rhoi cyfle i bobl Cymru brynu coffi Jenipher a chefnogi’r ffermwyr i fasnachu’n deg ac ymateb i’r argyfwng hinsawdd. Os hoffech chi gael y wybodaeth ddiweddaraf am y prosiect hwn, gallwch chi gofrestru i dderbyn y cylchlythyr yma.

Pe baem ond wedi gwybod bryd hynny pa mor lwcus oeddem i gael y gymuned masnach deg i ddod at ei gilydd yn y cnawd. Roedd ymgyrchwyr, busnesau, cefnogwyr, a myfyrwyr o bob rhan o Gymru yn gallu clywed stori Jenipher, wyneb yn wyneb.

Mae hynny bellach yn ymddangos yn dasg mor amhosibl. Efallai pe byddem wedi gwybod yn ôl bryd hynny beth oedd i ddod, gallem fod wedi ei werthfawrogi ychydig bach yn fwy. Gyda’i gwên heintus a’i straeon oedd yn codi calon am sut mae masnach deg wedi ei grymuso hi a’i chyd-ffermwyr, rwy’n teimlo ymdeimlad o hiraeth am y dyddiau hynny gyda Jenipher.

Bywyd o dan glo.

Cofnodwyd achos cyntaf Covid-19 yn Uganda ym mis Mawrth a’r wlad yn cychwyn mynd dan glo ddechrau mis Ebrill. Ers hynny, bu adolygiadau bob pythefnos o’r sefyllfa – a disgwylir y nesaf ym mis Mehefin.

Ar hyn o bryd mae dau gant a thrigain o achosion hysbys, wrth lwc dim un yn rhanbarth Mbale. Mae ffermwyr yn ysu am ei gadw fel hyn, ond mae’r coffi a blannwyd ar ddiwedd y cynhaeaf diwethaf ym mis Rhagfyr / Ionawr yn aros ar y mynydd ac maent wedi’u gwahardd rhag teithio i’w gasglu i’w brosesu o dan y rheolau cloi.

Mae ffermwyr yn ofni. Ni chaniateir iddynt deithio’n rhydd o amgylch y mynydd i ddod o hyd i fwyd a dŵr, a chan mai dyma’r amser pan fo’r swm lleiaf o fwyd ar gael, mae’r amseroedd yn eithriadol o galed. Nid oes gan y didolwyr llaw arbenigol sy’n weithwyr tymhorol, ac sy’n dibynnu ar y rhan hon o’r gadwyn goffi i fwydo eu teulu ar yr adeg hon, goffi i’w ddidoli. Ac er y gallai fod ganddyn nhw wyau, llysiau neu bigau sbâr i’w masnachu, mae’r bygythiad i filwyr eu gwahardd rhag gwneud hynny yn ormod iddyn nhw.

Dywedodd Jenipher wrthyf “Mae ofn mawr arnom. Mae’r menywod sy’n ffermwyr, sy’n weddw ac ar incwm sengl yn ei chael hi’n anodd cefnogi eu teuluoedd ”.

“Mae angen cefnogaeth arnom i brynu PPE, bwyd sylfaenol, sebon a glanweithydd ar gyfer golchi dwylo. A gweddïwch droson ni ”.

Ond mae Jenipher yn obeithiol ar gyfer y dyfodol, pan fydd y cloi yn cael ei godi ac y gallant fasnachu’n rhydd, yn deg ac yn ddiogel eto, “Rwyf mor ddiolchgar bod yr holl bobl y cyfarfûm â hwy yng Nghymru yn meddwl amdanom a’u bod yn poeni. Diolch i chi a fe’ch gwelwn ni chi eto yn ystod Pythefnos Masnach Deg ”.